Ingeborg Holm

'Het wordt tijd om naar huis te gaan.' Sterk spul weer van Victor Sjöström. Misschien wel de beste stomme filmregisseur. Hij volgt hier een vrolijk Zweeds gezin dat een kruidenierswinkeltje begint. Van alle kapitalistische dromen toch wel de mooiste, en de kneuterigste. Alles draait om de centjes van de kleine luyden. Lang kan dat niet goed gaan, natuurlijk. Vader belandt als een grote Lenin in bed. Een subtiel en achteloos verscheiden – en de film is nog geen tien minuten oud. Een hele roman van James Agee opgeroepen. Als echte Zweden krijgt het kapitalisme er daarna flink van langs. De hardvochtigheid van het machtige geld draait mensen finaal door. Schuldeisers en de pauperpolitie eisen een tranendal dat tot de bodem moet worden afgedaald. Moeder de Vrouw Ingeborg draagt haar kruis zo ver als ze kan. Het sentiment neemt met ieder afgenomen kind toe. Had gemakkelijk een draak van een film kunnen opleveren, maar niets van dat bij Sjöström. Hij toont de ellende in een gecondenseerd naturalisme. Bijna geen dialogen op het scherm, enkel de bewegingen zijn genoeg om de nood mee te voelen. Pas richting het end valt Ingeborg wat al te vaak in katzwijm en gaan de incassoregisters volledig open. Overspoeld door de emoties van Fisherman's Friends. De verbittering. De stilte. Ik durfde nauwelijks nog ademen. 'Ze mag haar kind zien.'

Sátántangó

'Laat me het uitleggen.' Twin Peaks op 66 keer de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid Ritalin. Komedie en doom, begeleid door lullige en spookachtige synthesizers. Een toegankelijke Béla Tarr dus, ik was toch even verbijsterd. Zeker de eerste van zeven uren zijn werkelijk heerlijk. Een verlept boerendorp gaat gebukt onder zichzelf. Allen dreigen te ontsporen, of zijn dat al. 'Aan het eind worden we gek.' Is er een moord gepleegd? Waarom loopt men met al dat geld te leuren? Ik dacht aan The Simple Plan van Raimi en de poëtische zwarte humor van Kaurismäki. Waar de laatste zijn punt echter in zeventig minuten weet te maken, moet Tarr de Verschrikkelijk natuurlijk toch weer uren schuren. Als de fraaie filosofische speech van een agent voorbij is, begint de afdaling richting eindeloosheid. Bewusteloosheidsverlangen. 'Hallo, hallo, ha.' Dertig minuten zuchten en steunen van de dikzak. Veertig minuten manisch dansen op de titeltrack (een soort Stuurbaard Bakkebaard). Grappen met aanloop van een uur. Wij zijn als de kat die gemold wordt. Weerloos tegenover het hogere, de filosoof-koning Irimiás. Goddank voert men hier – in tegenstelling tot The Turin Horse – steevast wel het woord. En volgt er een transfiguratieve exodus. Een Tarkovsky-moment van transcendentie. Van de eeuwige regen in de drop van de pruimendrank. 'Heb je nooit mist gezien, of zo?'

Tiefland

'Es kommt from da Oben.' Dit langweilige 'sprookje' lag een decennium op de plank, omdat Leni na de oorlog persona non grata was geworden. (Al werd ze nog vaak geïnterviewd, dus wat dat nou precies waard was!) De controverse zit 'm ditmaal niet alleen in Leni zelf. Een deel van de figuranten werden uit het concentratiekamp geplukt, en tijdelijk te werk gesteld. Voor die echte Sinti-vibe. Konden ze even meemaken wat Leni dankzij haar Partij-connecties beleefde... Een herderspastorale gestut op herderiaans nationalisme. Leni speelt een 'exotische' danseres, die eerst wordt ingepalmd door een slechterik van hoger allooi – rings a bell doesn't it? – en dan door een goedmoedig natuurmens van lager allooi. Verhaaltjes annex egotrip van niks, dus. De beelden mogen er wel wezen. Het licht is altijd goed bij Leni. Wat dat betreft kon ze het beter bij natuurplaatjes houden. En dat ging ze uiteindelijk ook maar weer doen. 'Es kommt from da Oben.' Toegegeven, in de filering van de klassemaatschappij neigt de film soms naar Bunuel. Schapen versus stieren, beest tegenover verdorven mens. Tijdens de enige echt rake scene maakt de Onschuld Zelve – de herder – zijn entree in de stad. Zijn verbazing, het gelach! Zarathustra van de berg. De afdaling leidt het einde in. Mannen met messen, mannen in lange jassen. 'Leb wohl'.

Record of a Tenement Gentleman

'Wil je op mijn schouders slaan als een goede jongen?' Ah-Ozu! Minstens een keer per jaar, eigenlijk ieder seizoen een uitkomst. De elektriciteitspalen tikken, de thee pruttelt, de kijkdoos opent zich weer, voor een inkijkje in familiaal Japan. Hier echter geen gezin, maar een 'samengesteld huishouden' van kamertjes. De huurders vinden een jongetje. Ze willen allemaal van 'm af en blijven er toch mee zitten, waarna de moeizame liefde kan beginnen. 'Ik heb al veel werk en kinderen.' Vrij doorzichtig plot derhalve, passend bij de Yasujiro Ozu van voor de Tweede Wereldoorlog. De film stamt nochtans uit 1947, wat de licht-sentimentele nostalgie iets wringends geeft. Buiten het huis heerst de armoede, de ineenstorting van het land. Ook de personages realiseren zich dat zij het vroeger beter hadden. Langzaam trekt de vondeling kringen in de zielen van de mensen. De 'motherless bastard' brengt ondanks zijn tranen geluk. Een mooie paradox. Op een zeker moment wordt er zelfs uitgebreid en geweldig gezongen. Zoiets verwacht je niet bij Ozu! De liefste buurvrouw deelt haar eten met de jongen. Eten helpt altijd. Dan is ook de grootste cynicus om en begint de droom die droom moest blijven. De moraal wordt aan het slot hardop uitgespeld. Dichter bij Mary Poppins kwam Ozu nooit. 'Je bent niet verdwaald, je bent verlaten.'

La Roue

'Ze zou een leuk zusje voor mijn kleine jongen zijn.' Trager dan een kabeltreintje op de Mont Blanc rammelt dit epos zich richting einde. Abel Gance – vooral bekend van Napoleon – was nimmer kort van stof. Er bestaan versies van La Roue van ruim 2,4 en 7 uur. Ik hield het maar aristoteliaans op de middelste. Het is bijna niet voor te stellen dat Gance zeven uur uit dit materiaal weet te halen - in feite is alles meteen duidelijk. We zitten hier in het welbekende dickensiaanse land van toeval en wezen. Verschrikkelijk negentiende-eeuws! Een oude treinbeambte raapt een vondeling op. Broer en 'zus' vind elkaar jaren later leuk, en pa is eigenlijk ook al verliefd geworden! Laat de Drie Melodrama's beginnen. Het talent van Gance zit 'm in de ambitie, het gigantische edit-tempo, de afwisseling van stijlen, camerahoeken en magische trucages. Belangrijker nog is zijn subtiele acteursregie. Verbijsterend dat het 'm lukte - met zo'n verhaal! – maar men trekt de juiste koppen. Hier werkt de eindeloosheid van de film. Er is tijd voor een naturalistische studie van mensengezichten. Ik dacht aan Tom Waits, als sjofele arbeider met smeerkeesface en zong Jesus Blood Never Failed Me Yet. Een geit vervult een glansrol als komische sidekick, terwijl personages met drankzucht, stomheid en blindheid worden geslagen. 'Ik kan mijn Norma horen mopperen.'

The Wonderful, Horrible Life of Leni Riefenstahl

'The nazis had not yet learned how to march like nazis.' De grande dame van het fake news. Leni is niet alleen schuldig aan de fascistische sportspektakels van tegenwoordig, ze heeft ook de lessen van Goebbels naar de massa gebracht. Propfilms als de Triomf en Olympia zijn bij vlagen zo godvergeten prachtig dat je vergeet waar je naar kijkt. Op dat moment verkeert de kijker in de positie van Leni - de laatste persoon op aarde die ze nog kan zien als artefacten, waarbij alleen de camerahoek ertoe doet. Technisch meesteres-schap had ze zeker! Ook na de Val van Adolf bleef Leni volharden in haar fake news. Trump zou – als ie het geduld had! – instemmend knikken bij deze docu. Leni blijft maar herhalen dat ze geen Partijlid was, het allemaal niet geweten heeft. Na genoeg herhaling dreigt er dan geloof te ontstaan. Deels door regisseur Ray Muller die bevangen raakt door de kwieke, narcistische dame van 90. God bestaat niet, want geeft iemand als Leni het eeuwige leven (letterlijk). Samen met de regisseuse loopt hij letterlijk en figuurlijk het hele oeuvre door. En Leni, glimlachend als de Joker, maar mopperen over dingen die er nu niet meer toe doen. Na de Kristallnacht verliest ze haar laatste restje geloofwaardigheid. Met een Seidl-achtige Afrika-trip vindt ze haar droomvlucht. 'Je gaat me toch niet vertellen dat je nu een Hitlergroet wil he?"

Intolerance

'The fragrant mystery of your body is greater than the mystery of life!' Een magnum opus zo godvergeten gigantisch dat Buster Keaton 'm parodieerde in Three Ages. Je moet het D.W. Griffith nageven, hij deed alles met volle overgave. Zijn politieke agenda is het totale tegendeel van subtiel. Ook hier smijt hij zijn witte, mannelijke, godvrezende en vredelievende christenheid weer in ieders gezicht. Waarbij we alle vrouwen- en jodenhaat door de vingers moeten zien... In liefst vier historische 'eras' krijgt de kijker een 'leerzaam' verhaaltje voorgeschoteld. Drie ervan zijn daar puur voor het decorum. Antiek toerisme in de tijd van Babylon zorgt voor vleugjes exotisch naakt, de Hugenoten in Parijs voor bloedvergieten, en vriend Jezus voor het bekende spirituele. Zo tikt D.W. Griffith alle bekende bestseller-waarden ijverig af. Zijn hart ligt bij het hedendaagse verhaal. En ook het mijne. Want ondanks alle Disney-ambitie doet Griffith hier zowaar iets goeds. Hij leeft mee met de armen uit de slums. De Boy wordt onterecht beschuldigd, de Girl onterecht genaaid (door overijverige rijke vrouwen). Wat zou Griffith met woke tijden hebben gedaan? Wanneer hij zijn kritiek even vergeet, verdwalen we in de grote ogen van Mae Marsh. Diep in de ziel-kijkers. Alsof ze elk moment kon sterven. De spanning aan het eind is letterlijk om te snijden. 'Dead, dead, dead.'

Olympia

'Aber Deutschland ist stärker!' Op de lange lijst misdaden der nazi's kan dus ook de sport-bombast. Denk alleen al aan het van Leni gejatte intro van de Champions League. Puur fascisme. Met een enorme bak geld mocht Riefenstahl alles uit de kast halen om de Spelen van 1936 zo fraai mogelijk in beeld te brengen. Dat is gelukt - veel veranderd is er qua sportverslaglegging niet, en dat komt dus omdat het hier werd uitgevonden! Inclusief de female gaze, zou ik durven beweren. Overal gespierde zuilen. Dezelfde mate van getraindheid, kapsels en knappe mannenkoppen. En dezelfde hijgerige blik van Leni's camera die er langzaam langs glijdt. (De vrouwen, destijds duidelijk amateurs, komen er bekaaid vanaf.) Het tweede deel opent heel erotisch met een staaltje mannelijk Körperkultur in de sauna. Eigenlijk is die naakte verlustiging de enige eerlijke fase. De natuurstaat, de romantiek van je samen in het zweet werken. De Spelen (noem het liever Olympische Spelletjes) worden daarvoor en daarna even nauwgezet als ellenlang gevolgd. Net zo saai als nu dus! Hitler vermaakte zich in elk geval wél. Ik pakte Wikipedia er maar bij, en leerde dat 'onze' Tinus Osedarp, de snelste witman, later nazi werd. Hij tuinde erin. Tijdens de hockeyfinale scoren de Duitsers. Het blijkt hun enige treffer, tegenover 8 voor India! Dat zien we dan weer niet... 'Sieg für Amerika!'